Wyzwania i perspektywy rozwoju rynku rolnego w Polsce

Branża rolnicza w Polsce rozwija się bardziej stabilnie niż w innych krajach Unii Europejskiej. Według danych BNP Paribas, w ciągu ostatnich 15 lat polski przemysł rolniczy rozwijał się 3,5 razy szybciej, niż określa średnia Unii Europejskiej.

Introduction

Branża rolnicza w Polsce rozwija się bardziej stabilnie niż w innych krajach Unii Europejskiej. Według danych BNP Paribas, w ciągu ostatnich 15 lat polski przemysł rolniczy rozwijał się 3,5 razy szybciej, niż określa średnia Unii Europejskiej. Od 2004 roku nasz kraj zdobył silną pozycję rolniczego lidera w Europie Środkowo-Wschodniej, a obecnie przemysł rolno-spożywczy jest drugim co do wielkości polskim sektorem eksportowym. Wielkość eksportu produktów rolnych od 2004 roku wzrosła o 550%!
Polski przemysł rolniczy to obecnie nowoczesny i wydajny sektor, posiadający stabilne zasoby finansowe oraz stosujący innowacyjne na skalę europejską rozwiązania. Pomimo tych osiągnięć Polska w dalszym ciągu jest atrakcyjnym kierunkiem rozwoju dla międzynarodowych koncernów, gdyż jeszcze nie wszyscy światowi liderzy branży rolniczej inwestują w naszym kraju. Jednocześnie doświadczenie, które zdobyliśmy w ostatnich latach intensywnych przemian, może okazać się nieocenionym wsparciem w obliczu ogólnoświatowej transformacji sektora rolniczego w kierunku zrównoważonej produkcji żywności.

Wykres 1. Rynek rolno-spożywczy odgrywa kluczową rolę w polskim eksporcie i generuje prawie 12 mld EUR (Źródło: Raport BNP Paribas: Food and Agriculture sector in Poland)

Perspektywy dla produkcji zwierzęcej

Szacuje się, iż światowa konsumpcja mięsa w ciągu najbliższych 10 lat ma się zwiększyć o 15% względem średniej z lat 2019-21. Wzrost ma wynikać głównie z większej liczby ludzi. Za 10 lat konsumpcja drobiu ma być wyższa o 18%, wieprzowiny o 17%, a wołowiny o 8%.
W 2022 roku ceny skupu żywca osiągnęły rekordowe poziomy na rynku krajowym. Pomimo wysokiej dynamiki wyzwaniem pozostaje presja kosztowa. W ciągu najbliższej dekady coraz większą rolę będą odgrywały kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem. Będzie to rzutowało zarówno na warunki prowadzenia produkcji zwierzęcej (np. dobrostan), eksportu żywca (np. regulacje dotyczące transportu żywych zwierząt), jak i wewnętrzny popyt (zmieniające się preferencje konsumentów).
Polskie drobiarstwo obecnie korzysta na bardzo dobrej koniunkturze międzynarodowej.

Wykres 2. Łączna globalna konsumpcja mięsa (mln t) (Źródło: Raport Banku Pekao: „Branża paszowa i mięsna. Przedsiębiorstwa w obliczu dynamicznych zmian otoczenia gospodarczego”

Dane statystyczne za pierwsze siedem miesięcy tego roku pokazują, że eksport mięsa drobiowego z naszego kraju – liczony w euro – wzrósł aż o 60 proc. w stosunku do analogicznego okresu w zeszłym roku. Polska wciąż pozostaje największym producentem drobiu w Europie. Ogromnym lokalnym wyzwaniem, jeśli chodzi o produkcję zwierzęcą, wydaje się być obecnie drastycznie malejące w Polsce pogłowie trzody chlewnej. Obecnie mamy o połowę mniej hodowli, niż było ich niespełna 3 lata temu. Ich liczba nieprzerwanie spada z powodu nieopłacalności produkcji i Afrykańskiego Pomoru Świń (ASF). Hodowców bydła zarówno opasowego, jak i mlecznego trapią wciąż rosnące
koszty produkcji, natomiast tu częściowo równoważone jest to przez fakt, iż od początku 2022 roku ceny skupu mleka w Polsce biły rekordy. Dobry poziom produkcji przekłada się na eksport – w ostatnich latach ok. 30 proc. wolumenu wytwarzanego u nas surowca trafiło do innych państw. Wzrost globalnego popytu na mleko i produkty mleczne powoduje, że rosną ceny tego surowca w kraju i na rynkach zagranicznych.

Wyzwania ostatnich miesięcy

Dane statystyczne za pierwsze siedem miesięcy tego roku pokazują, że eksport mięsa drobiowego z naszego kraju – liczony w euro – wzrósł aż o 60 proc. w stosunku do analogicznego okresu w zeszłym roku. Polska wciąż pozostaje największym producentem drobiu w Europie. Ogromnym lokalnym wyzwaniem, jeśli chodzi o produkcję zwierzęcą, wydaje się być obecnie drastycznie malejące w Polsce pogłowie trzody chlewnej. Obecnie mamy o połowę mniej hodowli, niż było ich niespełna 3 lata temu. Ich liczba nieprzerwanie spada z powodu nieopłacalności produkcji i Afrykańskiego Pomoru Świń (ASF). Hodowców bydła zarówno opasowego, jak i mlecznego trapią wciąż rosnące koszty produkcji, natomiast tu częściowo równoważone jest to przez fakt, iż od początku 2022 roku ceny skupu mleka w Polsce biły rekordy. Dobry poziom produkcji przekłada się na eksport – w ostatnich latach ok. 30 proc. wolumenu wytwarzanego u nas surowca trafiło do innych państw. Wzrost globalnego popytu na mleko i produkty mleczne powoduje, że rosną ceny tego surowca w kraju i na rynkach zagranicznych.

W ostatnich latach i miesiącach sytuacja geopolityczna oraz rynkowa sprawiła, że w branży rolniczej zaszły liczne zmiany. Pandemia Covid-19, przerwanie łańcuchów dostaw, rosnące koszty produkcji, ASF i ptasia grypa, agresja Rosji na Ukrainę, problem z dostępnością niezbędnych surowców i towarów – to tylko niektóre problemy, z jakimi zmagają się rolnicy.
 
Pandemia Covid-19
Pandemia COVID-19 przyniosła poważne problemy gospodarcze w wielu regionach świata, w tym także w Polsce. Recesja i wdrożone ze względów zdrowotnych ograniczenia w życiu społeczno- gospodarczym oddziaływały na funkcjonowanie rynków rolnych. Wpływ pandemii był widoczny głównie w handlu zagranicznym, ze względu na bariery w całym łańcuchu dostaw. Konsekwencją wdrożonych ograniczeń pandemicznych jest recesja gospodarcza, która dotyczy wszystkich sektorów, w tym także rolnego.
 
Wpływ wojny na rynek rolny
Kolejne trudności dla polskiego rolnictwa spowodowane są agresją Rosji na Ukrainę.
Efektem jest fala zaburzeń na rynkach rolnych i żywności, wynikające z udziału tych krajów w eksporcie podstawowych płodów rolnych, a także ważnych dla rolnictwa środków produkcji, przede wszystkim nawozów. W konsekwencji rosyjskiej inwazji, sankcji gospodarczych i logistycznych trudności z eksportem z Ukrainy nastąpił gwałtowny wzrost cen żywności.
W tym czasie zdrożała także energia i inne środki produkcji. Wzrost cen dotyczy także gazu ziemnego, podstawowego surowca do wytwarzania nawozów azotowych.
Rozchwianie cenowe na rynkach energii i produktów rolnych skłania rządy w całym świecie do działań regulacyjnych np. ograniczenia eksportu.
 
ASF i ptasia grypa
Stosowanie zasad bezpieczeństwa biologicznego przez wszystkich rolników to jedyne narzędzie, jakie mamy obecnie do dyspozycji w celu zwalczania Afrykańskiego Pomoru Świń w gospodarstwach trzody chlewnej. Po wielu latach występowania choroby, branża nauczyła się z nią żyć i nie ma to już większego wpływu na sektor, natomiast pogłowie świń, tak jak już wspominaliśmy, istotnie się zmniejszyło.
 
Polski sektor drobiarski mocno ucierpiał z powodu ognisk grypy ptaków w 2021 r. Sytuacja została opanowana w ciągu kilku miesięcy, a dobra koniunktura na rynku oraz wzrost cen sprzyjały odrabianiu strat.
 
Szanse na rozwój polskiego rolnictwa
 
Digitalizacja
Żyjemy w latach rozkwitu technologii w niemal każdej dziedzinie życia Zmiany te można również zauważyć w rolnictwie. Ważnym wskaźnikiem jest odsetek rolników wykorzystujących Internet do zamawiania towarów lub usług. W tej kategorii rolnicy to najaktywniejsza grupa zawodowa, w której 77% osób wykorzystuje Internet do takich celów.
Nowoczesne technologie informatyczne znajdują zastosowanie bezpośrednio w działalności rolniczej, a dane gromadzone z ich wykorzystaniem stanowią cenne źródło informacji dla zarządzających gospodarstwem rolnym. Badania wskazują, że Polscy rolnicy wykorzystują nowoczesną technologie prowadząc cyfrową dokumentację produkcji, telemetrię, zwiększenie wydajności dzięki cyfrowym narzędziom oraz coraz chętniej kupują produkty z wykorzystaniem platform handlu internetowego.
 
 
Tabela 1. Aktywność różnych grup zawodowych w internecie (Źródło: Raport „Technologie w Rolnictwie”, 2021 (Fundacja Startup Poland)
 
Wsparcie Państwa - dopłaty dla rolników
Coraz wyższe koszty produkcji sprawiają, iż przybywa gospodarstw rezygnujących z produkcji zwierzęcej. Jednym z mechanizmów, które mają zachęcić rolników do pozostawania przy tej produkcji, a jednocześnie utrzymywania zwierząt w lepszych warunkach, są dopłaty do dobrostanu.
Na dopłaty bezpośrednie dla rolników przeznaczono niemal 17 mld złotych., a w tegorocznej kampanii o dopłaty bezpośrednie ubiega się 1,265 mln rolników. Od 2019 r. Polscy rolnicy otrzymują zaliczki na najwyższym dopuszczonym w Unii Europejskiej poziomie.
 
Świadomość nadchodzących zmian
 
Obserwując światowe trendy prośrodowiskowe można być pewnym, że istotne zmiany w niedługim czasie dosięgną także branży rolniczej. Europejski Zielony Ład jest silną i złożoną strategią polityczną mającą na celu walki z wyzwaniami klimatycznymi, która w niedalekiej przyszłości będzie miała znaczący wpływ na europejski sektor rolniczy. Produkcja żywności w dużej mierze podyktowana jest oczekiwaniami konsumentów, a ci są coraz bardziej świadomi wpływu rolnictwa na środowisko i na tej podstawie dokonują swoich żywieniowych wyborów. Możemy więc spodziewać się , iż na znaczeniu będą zyskiwały rozwiązania bardziej zrównoważone takie jak m.in. odchów wolnorosnacych ras drobiu czy stosowanie alternatywnych źródeł białka w paszach dla zwierząt. Każdy producent żywności będzie także musiał optymalizować swoje działania pod kątem środowiskowym. Jako europejski, rolniczy lider, mamy ogromne doświadczenie w stawianiu czoła pojawiającym się wyzwaniom i dostosowywaniu się do zmian. Ostatnich kilka, pełnych wyzwań lat nie załamało polskiego rolnictwa i fakt, iż mamy świadomość w jakim kierunku zmierza nasz sektor daje nam spore szansę utrzymanie tej pozycji. Innowacyjne rozwiązania, które stosujemy w polskim rolnictwie, już teraz spotykają się z międzynarodowym uznaniem. Zmierzajmy dalej tą drogą, śledźmy trendy i odważnie patrzmy w przyszłość, a polskie rolnictwo wciąż będzie się wyróżniało na światowej arenie.